Umowy z członkami władz spółki kapitałowej

01.12.2011 prawo spółek

Zawarte w art. 15 k.s.h. ograniczenia dotyczące zawierania przez spółkę umowy kredytu, pożyczki czy poręczenia lub innej podobnej umowy z członkiem jej władz dotyczą tylko ściśle określonych osób, ale bardzo wielu umów.

Osoby piastujące funkcje we władzach spółek kapitałowych pozostają w relacji do spółki w różnego rodzaju stosunkach prawnych. Praktyka pokazuje, że nie są to jedynie stosunki prawne ściśle związane z pełnioną w spółce funkcją (stosunek organizacyjny, umowa o pracę, kontrakt menedżerski itp.), ale również takie, w których piastun określonej funkcji występuje względem spółki jako osoba trzecia. O ile bardzo wiele uwagi, zwłaszcza w ramach transakcji, poświęca się stosunkom prawnym pierwszego rodzaju, o tyle drugi ich rodzaj pozostaje raczej poza obszarem szczególnego zainteresowania.

Kodeks spółek handlowych (k.s.h.) przewiduje pewne szczególne regulacje poświęcone stosunkom prawnym pomiędzy spółką kapitałową a osobami należącymi do jej władz. Przykładem takiej regulacji jest art. 15 k.s.h., zgodnie z którym zawarcie przez spółkę kapitałową umowy kredytu, pożyczki, poręczenia lub innej podobnej umowy z członkiem zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, prokurentem, likwidatorem albo na rzecz którejkolwiek z tych osób, wymaga zgody zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia. Jeżeli taką umowę miałaby zawrzeć spółka zależna, wówczas konieczne jest uzyskanie zgody zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia spółki dominującej.

Przedstawiony przepis jest dość często pomijany w praktyce, tymczasem ma on bardzo istotne znaczenie dla skuteczności pewnych czynności. Z tego powodu warto poświęcić mu kilka słów.

Prawidłowe zrozumienie art. 15 k.s.h. wymaga zwrócenia uwagi na następujące okoliczności.

Po pierwsze, dotyczy on tylko ściśle określonych osób, a mianowicie: członków organów, prokurentów oraz likwidatorów. Inne osoby należące do władz spółki (np. dyrektor finansowy, menedżerowie wyższego szczebla, główny księgowy) nie podlegają ograniczeniom wskazanym w tym przepisie.

Po drugie, przepis ten odnosi się wyłącznie do określonego rodzaju umów, przy czym katalog umów ma charakter otwarty. Chodzi więc nie tylko o umowy kredytu, pożyczki czy poręczenia, ale również o inne podobne umowy. Praktyka orzecznicza przyjmuje bardzo szerokie rozumienie tego pojęcia. Zdaniem Sądu Najwyższego obejmuje ono również poręczenie wekslowe (wyrok SN z 5 lutego 2009 r., I CSK 297/07, Biul. SN 2009, nr 6, s. 12), a także umowę sprzedaży użytkowania wieczystego, jeżeli cena nie odpowiada wartości rynkowej zbywanego prawa (uchwała SN z 22 października 2010 r., III CZP 69/10, OSNC 2011, nr 5, poz. 54). Należy z ostrożności przyjąć, że art. 15 k.s.h. ma zastosowanie do wszelkich umów o charakterze kredytowym lub wywołujących podobne skutki prawne (takich jak umowa faktoringu), a także do umów ustanawiających zabezpieczenie (takich jak umowa zastawu czy hipoteki). Poza zakresem zastosowania omawianego przepisu będą natomiast jednostronne czynności prawne (np. oświadczenie o poddaniu się egzekucji z art. 777 k.p.c.). Ostateczna kwalifikacja danej czynności będzie jednak wymagała szczegółowego uwzględnienia okoliczności danego przypadku.

Po trzecie, analizowana regulacja dotyczy nie tylko umów, których członek władz spółki jest stroną, ale również umów zawartych na jego rzecz, a więc umów, których członek władz spółki jest beneficjentem. Pojęcie to również należy z ostrożności rozumieć szeroko. Chodzi tu przykładowo o udzielone przez spółkę na rzecz osoby trzeciej zabezpieczenie zobowiązania zaciągniętego przez członka władz spółki (poręczenie pożyczki czy kredytu albo ustanowienie zastawu lub hipoteki).

Po czwarte, art. 15 k.s.h. nie różnicuje ról, w jakich spółka czy członek jej władz występują w ramach danej umowy. Ostrożność nakazuje zatem w ten sam sposób traktować umowy, na podstawie których członek władz spółki otrzymuje od spółki pożyczkę, oraz umowy, w których występuje on jako pożyczkodawca.

Kluczowe znaczenie ma ustalenie sankcji związanej z ewentualnym brakiem wymaganej zgody zgromadzenia wspólników czy walnego zgromadzenia. Do oceny skutków naruszenia art. 15 k.s.h. ma zastosowanie art. 17 k.s.h. W konsekwencji brak takiej zgody skutkuje bezwzględną nieważnością umowy. Zgoda może być jednak wyrażona w ciągu dwóch miesięcy od zawarcia umowy i wówczas wywołuje ona skutek wsteczny, tj. od momentu zawarcia umowy z członkiem władz spółki.

Nieważność umowy, na podstawie której członek władz spółki otrzymał jakąkolwiek wypłatę z majątku spółki, oznacza, że taka wypłata była świadczeniem nienależnym i podlega zwrotowi na rzecz spółki. Za zwrot takiej wypłaty odpowiada nie tylko członek władz spółki, który ją otrzymał, ale również członkowie zarządu spółki, którzy doprowadzili do dokonania takiej wypłaty. Poza tym uwzględnić należy również inne kwestie związane z wystąpieniem sankcji nieważności, w tym aspekty podatkowe.

dr Jarosław Grykiel, Grupa Transakcyjna kancelarii Wardyński i Wspólnicy