Prawo do projektu budowlanego w świetle prawa autorskiego | Co do zasady

W praktyce najbardziej doniosła jest kwestia swobodnego dysponowania projektem budowlanym przez inwestorów. Projekty wykonawcze niejednokrotnie są utworami zależnymi (tzw. opracowaniami) wobec wyjściowych projektów budowlanych, co oznacza, że skorzystanie z opracowania (projektu wykonawczego) wymaga zezwolenia twórcy utworu pierwotnego (projektu budowlanego).

Należy zwrócić uwagę na regulacje umowne odnoszące się do majątkowych praw autorskich projektantów. Jeśli w umowie z firmą realizującą zamówienie na wyjściowy projekt budowlany brak postanowienia dotyczącego przeniesienia majątkowych praw autorskich, zastosowanie znajdzie art. 61 pr. aut. Stanowi on, że nabycie egzemplarza projektu architektonicznego obejmuje prawo zastosowania go tylko do jednej budowy, o ile umowa nie stanowi inaczej. W takiej sytuacji projektant zachowuje więc prawa majątkowe do projektu, jak też prawo zezwalania na wykonywanie zależnego prawa autorskiego. Ma to istotne znaczenie praktyczne, ponieważ zgodnie z zasadą nemo plus iuris firma zamawiająca może przenieść na inwestora tylko te uprawnienia, które sama nabyła. Jeśli natomiast do nabycia nie doszło, postanowienia umowne w tym zakresie są nieskuteczne, a inwestor będzie mógł od umowy odstąpić i zażądać naprawienia wyrządzonej szkody.

Prawo autorskie reguluje również kwestię dokonywania zmian w projektach budowlanych. Twórcy przysługuje bowiem prawo do integralności utworu oraz do nienaruszalności formy i treści. Jeśli skutkiem zmian jest tylko modyfikacja projektu (czyli ostateczny projekt nie odbiega w istotny sposób od zatwierdzonego projektu lub warunków pozwolenia na budowę), do zawiadomienia o zakończeniu budowy należy dołączyć kopie rysunków z naniesionymi zmianami, ewentualnie opis uzupełniający. Projektant winien też potwierdzić oświadczenie o zgodności wykonania obiektu budowlanego z projektem i warunkami pozwolenia na budowę. Jeśli jednak zmiany w projekcie są poważne, efektem jest powstanie nowego utworu. Może się to wiązać z koniecznością sporządzenia i przedstawienia projektu budowlanego zamiennego. Twórcza przeróbka projektu natomiast stanowi opracowanie w rozumieniu prawa autorskiego i skutkuje powstaniem nowego, zależnego utworu oraz istnieniem dwóch autorów.

Warto zwrócić również uwagę, że twórcy przysługuje osobiste prawo autorskie do weryfikowania zmian w projekcie (tzw. nadzór autorski). Art. 49 ust. 2 pr. aut. zakazuje bowiem następcy prawnemu dokonywania zmian w utworze bez zgody twórcy, chyba że jest to spowodowane oczywistą koniecznością, zaś twórca nie ma słusznej podstawy, aby sprzeciwiać się zmianom. Klasycznym przykładem jest zmiana kształtu budynku w wyniku jego ocieplenia materiałami budowlanymi.

Należy przy tym zauważyć, że prawa osobiste są czasowo nieograniczone, czyli co do zasady „wiecznie” pozostają przy twórcy. Wszelkie postanowienia umowne dotyczące ich przeniesienia są nieważne z mocy prawa. Możliwe jest jedynie przeniesienie prawa do zezwalania na wykonywanie zależnego prawa autorskiego w przypadku opracowań, jako że jest to uprawnienie o charakterze osobisto-majątkowym. Ma to znaczenie praktyczne, ponieważ podmioty korzystające z opracowań projektu i legitymujące się zezwoleniem na korzystanie z tej przeróbki są mimo wszystko zobowiązane do przestrzegania autorskich praw osobistych do wykorzystywanych utworów.