Kiedy formalna likwidacja oddziału nie jest konieczna?
Prowadzenie działalności gospodarczej na terytorium Polski przez zagranicznych przedsiębiorców w formie oddziału jest dosyć popularne. Widać to m.in. w sektorze finansowym. W tej formie działa np. wiele zagranicznych zakładów ubezpieczeń.
Choć polskie prawo od dawna dopuszcza możliwość zakładania oddziałów, wiele kwestii prawnych związanych z tą formą działalności nie jest w pełni uregulowanych i budzi wątpliwości w praktyce. Dotyczy to m.in. konieczności przeprowadzenia formalnej likwidacji polskiego oddziału zagranicznej spółki w sytuacji, gdy spółka ta została przejęta i połączyła się z inną spółką, tj. ze spółką przejmującą.
Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej z 2 lipca 2004 r. (dalej u.s.d.g.) w ograniczonym zakresie reguluje kwestie związane z funkcjonowaniem oddziału zagranicznego przedsiębiorcy. W szczególności art. 92 u.s.d.g. przewiduje, że do likwidacji oddziału będącej następstwem 1) decyzji o zakazie wykonywania działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę zagranicznego w ramach oddziału, wydanej przez ministra właściwego do spraw gospodarki, 2) decyzji przedsiębiorcy zagranicznego o likwidacji oddziału – stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu spółek handlowych o likwidacji spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. W związku z tym w okolicznościach wskazanych w tym przepisie należy przeprowadzić procedurę likwidacyjną oddziału analogiczną do tej uregulowanej w art. 274 i nast. k.s.h. Wiąże się to z koniecznością podjęcia szeregu dodatkowych czynności, w tym m.in. wezwania wierzycieli do zgłoszenia wierzytelności w terminie trzech miesięcy od dnia ogłoszenia o otwarciu likwidacji. Tym samym formalne wykreślenie oddziału z rejestru przedsiębiorców KRS opóźnia się co najmniej o kilka miesięcy.
W transakcji, przy której doradzała kancelaria Wardyński i Wspólnicy, francuska spółka posiadająca oddział w Polsce łączyła się z angielską spółką również posiadającą oddział w Polsce. Wskutek połączenia spółka francuska, tj. spółka przejmowana, przestała istnieć, a cały jej majątek został przejęty przez spółkę angielską, tj. spółkę przejmującą. Istotne jest przy tym, że spółka przejmująca zamierzała kontynuować działalność w Polsce przez swój dotychczasowy oddział przy wykorzystaniu aktywów oddziału spółki przejmowanej.
W tym stanie rzeczy pojawiła się wątpliwość, czy w związku z przejęciem spółki francuskiej, w tym jej polskiego oddziału, spółka angielska będzie de facto posiadała dwa oddziały w Polsce i powinna formalnie zlikwidować jeden z nich. W takim przypadku należałoby również rozważyć, czy zastosowanie znalazłby art. 92 u.s.d.g., a tym samym czy konieczne będzie przeprowadzenie pełnej procedury likwidacyjnej.
Prawnicy kancelarii Wardyński i Wspólnicy przyjęli inne stanowisko, argumentując, że z chwilą przejęcia spółki francuskiej spółka ta przestaje istnieć, a tym samym znika również jej oddział w Polsce. Oddział bowiem, jako jednostka organizacyjna zagranicznego przedsiębiorcy, w tym przypadku spółki, nie posiadająca osobowości prawnej nie może istnieć samodzielnie, tj. w oderwaniu od bytu zagranicznej spółki. Skoro zatem spółka francuska przestała istnieć i została wykreślona z francuskiego rejestru handlowego, z tą samą chwilą przestał istnieć również jej polski oddział. Tym samym nie ma potrzeby przeprowadzania formalnej likwidacji oddziału, gdyż procedura ta może mieć zastosowanie tylko wówczas, gdy nadal istnieje zagraniczna jednostka macierzysta. Co więcej, skoro spółka przejmująca przejęła całość praw i obowiązków spółki przejmowanej, brak formalnej likwidacji oddziału nie stwarza zagrożenia dla interesów wierzycieli spółki przejmowanej będących kontrahentami jej polskiego oddziału.
Stanowisko to podzielił również warszawski sąd rejestrowy, który uwzględnił wniosek o wykreślenie z urzędu danych zawartych w rejestrze przedsiębiorców KRS dotyczących francuskiej spółki i jej polskiego oddziału jako nieodzwierciedlających aktualnego stanu faktycznego.
Przypadek ten jest istotny dla praktycznej interpretacji przepisów regulujących funkcjonowanie oddziałów w razie zmian korporacyjnych dotyczących ich zagranicznych spółek macierzystych, w szczególności w transakcjach M&A.
Michał Steinhagen, Zespół Prawa Ubezpieczeniowego kancelarii Wardyński i Wspólnicy